Interview met Yusuf en Stefan: “witgoedregeling om de tweedeling te verkleinen”

In november 2022 werd een motie van PvdA-raadslid Stefan Jansen aangenomen. De motie was erop gericht de energiearmoede aan te pakken en werd met een ruime meerderheid aangenomen. Onderdeel van de motie was om een ‘witgoedregeling’ te onderzoeken. Nu is de regeling er. Deze gaat 3,6 miljoen euro kosten, maar maatschappelijk veel opleveren. We spreken Stefan en wethouder Wonen, Wijken en Integratie Yusuf Çelik over wat de witgoedregeling inhoudt, en waarom het zo’n belangrijk speerpunt van de PvdA is om energiearmoede en tweedeling tegen te gaan.

Leg eens kort uit wat een witgoedregeling is?

Yusuf: “Een witgoedregeling is een regeling die de gemeente Tilburg beschikbaar stelt voor haar inwoners met een kleine beurs. Het is bedoeld om energievretend witgoed te vervangen voor energiezuinig witgoed. Dat kan een diepvries, een koelkast of een wasmachine zijn. Eigenlijk wat we onder witgoed verstaan.

“Je kunt je witgoed omruilen als je eigen apparaat tien jaar of ouder is. We zien dat machines die ouder zijn dan tien jaar vaak veel energie slurpen. Dus daar kunnen we de grote winst op verduurzaming pakken. Zeker nu we die oude apparaten afvoeren, recyclen en vervangen door energiezuinige apparaten. Goed voor je portemonnee en voor het milieu.”

Wat is de aanleiding van deze regeling geweest?

Stefan: “De aanleiding is dat we in tijdens de Oekraïnecrisis gezien hebben dat mensen het economisch heel zwaar hadden. We hebben als PvdA gezocht naar ‘wat zou helpen om mensen meer geld over te laten houden?’ Dat wilden we wel op een slimme manier doen, waarbij je ook duurzaamheidsdoelen dichterbij brengt. De raad heeft eerder uitgesproken dat besparing van energie altijd de meest gewenste optie is. Wat niet verstookt wordt, hoeft ook niet verduurzaamd. Daaraan voldoet de witgoedregeling volledig, net als grootschalige isolatieprogramma’s.

“Bij de begroting van 2023 heeft de PvdA daarom samen met een aantal andere partijen een motie ingediend met een aantal actiepunten die in lijn waren met het idee van enerzijds energie besparen en anderzijds mensen helpen met een smalle beurs. Daar kwam bijvoorbeeld ook de subsidie voor klimaatklussers uit voort. En dus het actiepunt voor een witgoedregeling.

“De witgoedregeling was al ingevoerd in Loon op Zand, Heerenveen en Amsterdam. In Loon op Zand waren ze snel – het is een kleine gemeente waar het om niet veel inwoners ging. Je zag dat het daar enorm aansloeg. In de motie hebben we gezegd: ‘college, ga dat uitwerken en kom met een voorstel.’ We zagen dat er veel behoefte aan was, en dat er een dubbele slag mee geslagen kon worden.”

Yusuf: “Bij ons kwamen er drie dingen samen. Dat was ten eerste de motie uit de raad die Stefan indiende. En in ons akkoord ‘Meer Voor Elkaar’ hebben we staan dat we met een plan van aanpak voor het tegengaan van energiearmoede zouden komen. Er was ook nog een spoor dat liep langs de TilburgerTafel. Dat is een initiatief om inwoners te betrekken bij de energietransitie en de grote opgaven die er liggen om energie te besparen en tegelijkertijd duurzame energie op te wekken. Een van hun aanbevelingen was: ‘beste gemeente, zorg dat je met een vouchersysteem mensen in staat stelt om laagdrempelig energie te besparen zodat je iedereen mee kunt krijgen in de transitie.’ Alle drie die zaken komen samen in de witgoedregeling. Ik ben blij dat onze inwoners hebben meegedacht over wat goed is voor de stad.”

Wat is jullie rol geweest bij het tot stand komen van deze regeling?

Stefan: “Als raadslid heb ik binnen de PvdA de portefeuille bestaanszekerheid. We zagen dat mensen tijdens de Oekraïnecrisis door de gestegen energiekosten flink in de problemen kwamen. De verwarming ging in sommige huizen gewoon helemaal uit. Mensen zaten letterlijk in de kou. Daarom die motie met onder andere de witgoedregeling, waarmee we zorgen dat mensen kosten besparen en dus meer over gaan houden. Vanuit die gedachte kwam ik er dus mee.”

Yusuf: “Ik ben wethouder Wonen, Wijken en Integratie in het college namens de PvdA. Daar hoort ook het onderdeel ‘verduurzaming en energietransitie gebouwde omgeving’ bij. Dat houdt concreet in dat ik de verantwoordelijke ben voor de uitvoering van de witgoedregeling, nadat de motie werd aangenomen.”

Wat gaat deze regeling concreet opleveren qua kosten- en energiebesparing?

Stefan: “Vaak zeggen mensen: ‘wat bespaart dat nou zo’n nieuw witgoedapparaat ten opzichte van een oud beestje?’ Dat is gelukkig berekend. Je hebt het dan over een paar tientjes per maand. Als je dan kijkt wat je jaarlijks overhoudt ten opzichte van een laag inkomen, dan loopt dat aardig op. Zelfs met de vervanging één apparaat. Op de inkomens waarvoor de regeling geldt, gaat dat dus echt over serieus geld. Ook qua verduurzaming scheelt het zeker. Per apparaat is het verschil zo’n 50 kWh.”

Yusuf: “Als gemeente vinden we het natuurlijk belangrijk dat onze lokale leveranciers betrokken worden, en dat we de lokale economie helpen met deze regeling. We hebben dan ook gezegd: ‘probeer zo veel mogelijk te stimuleren dat inwoners bij lokale winkels in kopen’. Zo blijft het geld in Tilburg en omgeving.”

Wat vonden andere partijen in de raad van deze regeling?

Stefan: “We kunnen als raad best wel eens het debat voeren over nut en noodzaak van duurzaamheidsmaatregelen of sociale maatregelen. Wat is effectief en hoeveel mag het kosten? De raad staat in beginsel meestal achter maatregelen die energie besparen. Er waren daarom al veel partijen die de motie mee hebben ingediend: GroenLinks, ONS Tilburg, Voor Tilburg en de Partij voor de Dieren. De motie is uiteindelijk met een ruime meerderheid aangenomen.

“Je moet het ook zien in de tijdsgeest van de Oekraïnecrisis. Dagelijks stonden er berichten in de kranten van mensen die niet meer rondkwamen vanwege de hoge gasprijzen. Mensen die hun onder een dekentje thuis zaten. Schimmel in huizen, omdat de verwarming al te lang uit stond. Dat waren de berichten van alledag. Als  er dan een motie ligt waarmee de gemeente inwoners kan helpen én de duurzaamheidsdoelen dichterbij komen, dan is daar breed draagvlak voor. Er was weinig discussie over tijdens het debat.”

Hoe is de uitvoering van de regeling opgepakt?

Yusuf: “Heel voortvarend. Omdat het wel gaat om een heel groot bedrag hebben we daar wel de tijd voor moeten nemen. Die tijd moet je nemen omdat je het zorgvuldig wilt doen. Inmiddels weten we dat er zo’n 15.500 inwoners in de doelgroep vallen. Die hebben we allemaal per brief geïnformeerd. Het gaat om de inwoners die eerder de eenmalige energietoeslag 2023 hebben gekregen. Dat was voor ons een heel efficiënte manier om iedereen die in de doelgroep valt te bereiken. Door te reageren op de brief, krijgt een inwoner een voucher ter waarde van 550 euro. Die voucher is binnen 62 dagen te verzilveren bij een leverancier van witgoed.”

Wat verwacht je van het gebruik van de regeling?

Yusuf: “We zijn al over onze inschatting van het gebruik van de regeling gegaan. Zo hebben 8.400 huishoudens de voucher aangevraagd. We verwachten er in totaal 9.300. Dat is 60% van de doelgroep. Van die 8.400 huishoudens hebben er 75% de voucher ook daadwerkelijk verzilverd. Als we 75% van 9.300 pakken, komen we net onder de 7.000 verzilveringen uit.”

Stefan: “De totale aanbesteding gaat om minimaal 3,6 miljoen euro. Het is dus echt een omvangrijke maatregel. Als je een maatregel neemt, hoop je natuurlijk dat zoveel mogelijk mensen er gebruik van maken!”

Yusuf: “Door het hogere verzilveringspercentage zijn we zelfs al over die 3,6 miljoen heengegaan. We hebben daarom extra middelen vrijgemaakt. En we zitten nu nog in de verzilveringsperiode. Dus we hebben een buffer ingebouwd voor wanneer het gebruik nóg verder toeneemt. We sturen iedereen namelijk twee brieven. Een eerste brief, en daarna een herinnering. En dan hopen op een zo’n hoog mogelijk percentage.”

Stefan: “De communicatie is daarin echt cruciaal. Je communiceert met een doelgroep die veel met stress te maken heeft. Mensen die vaak weinig inkomen hebben, zelfs schulden hebben. Een laagdrempelige regeling, waarbij je weet ‘ik heb energietoeslag gehad dús ik kom hiervoor ook in aanmerking’, helpt daarbij al. Je weet daardoor ‘ik mag dit aanvragen, en loop geen risico’s’. Een herinnering is dan zeker nodig om de verzilvering omhoog te krijgen.”

Ten opzichte van andere duurzame en sociale maatregelen, waarom vinden jullie juist deze regeling zo belangrijk?

Yusuf: “Dit is een tastbare vorm voor mensen. Omdat je direct begint met besparen: je ziet het verschil direct in de energierekening. Het is een mooie, directe manier om het balletje aan het rollen te krijgen en mensen mee te laten doen met de energietransitie. Het idee van de TilburgerTafel om met een voucher te werken, is dat je mensen een richting op stuurt. Hoe mooi is het als je het proces van duurzamer worden kunt versnellen. Het begint bij één maatregel, maar zet mensen ook aan het denken.”

Stefan: “Deze regeling laat zien ‘de overheid is er ook voor jou’. Je ziet vaak dat het bij duurzaamheidsmaatregelen over hele grote projecten gaat zoals windmolens, zonneweides of klimaatadaptief bouwen. Je laat met deze maatregel zien dat de overheid ook bij mensen thuis helpt met het maken van een verduurzamingsslag. Het zit hem niet alleen in elektriciteit besparen. Een nieuwe wasmachine levert vaak ook veel waterbesparing op. Stel dat je situatie gewijzigd is en je nu een gezin hebt. Dan kun je de aankoop ook op die nieuwe situatie afstemmen, dus een grotere koelkast of wasmachine kopen. Je zorgt er dus ook mee dat mensen die normaal moeite hebben om te sparen voor een grote uitgave, geholpen worden bij het afstemmen van hun machines op de situatie waarin ze zitten.”

“De regeling is voor mij dus een perfecte combinatie van sociaal en duurzaam, en een overheid die dichtbij mensen staat die minder te besteden hebben. Met zo’n laagdrempelige regeling creëer je in mijn ogen ook dat benodigde draagvlak voor die grote projecten. Als je als gemeente laat zien dat je er voor iedereen bent, dan wordt het makkelijker om draagvlak te creëren voor andere dingen die rondom duurzaamheid nodig zijn.”

Yusuf: “De gemiddelde besparing van deze regeling is een half miljoen euro per jaar. Reken de terugverdientijd dan maar uit op die 3,6 miljoen euro. Met zeven jaar terugverdientijd is het vanuit economisch oogpunt dus logisch dat je deze regeling instelt.”

Waarom was deze regeling nou echt een speerpunt van de PvdA voor 2023?

Stefan: “Het werd een speerpunt door de maatschappelijke omstandigheden. Een jaar voor de Oekraïnecrisis waren we niet snel met dit idee gekomen. Het kwam dus echt voort uit een crisisgedachte. De omstandigheden maakten dat er draagvlak en noodzaak was om dit te doen.”

“We hadden daarvoor al wel het aanpakken van de energiearmoede als speerpunt staan. In ons verkiezingsprogramma en in het coalitieakkoord. Als je in een financieel kwetsbare situatie zit, en je kosten kunt besparen, dan kun je dat weer uitgeven aan andere noodzakelijke dingen, zoals voedsel. Daarom zijn de witgoedregeling en maatregelen zoals isoleren van die belangrijke maatregelen. Je merkt het meteen in de uitgaven.”

Yusuf: “De vraag is of we als gemeente pleisters willen plakken of de bron aanpakken. Je kunt beter de bron aanpakken dan bijvoorbeeld hoge kosten compenseren, zoals de landelijke overheid doet. Je kunt nog tig jaar energietoeslag uitkeren, maar daarmee los je het fundamentele probleem van energieverbruik en hoge kosten niet op. Je kunt ook zeggen: we gaan zorgen dat we een concrete bijdrage doen aan het verlagen van energieverbruik. Dat lijkt me eerlijk gezegd een slimmere manier om met belastinggeld om te gaan.”

Stefan: “En als we uitzoomen, zo’n witgoedregeling, isolatieprogramma’s en subsidies voor klimaatklussers liggen allemaal in dezelfde denklijn waar in de toekomst wellicht nog meer maatregelen uitkomen. Het zijn maatregelen waarmee mensen met een laag inkomen aan de voorkant kosten besparen, en waar we tegelijkertijd duurzaamheidsdoelen mee halen. En we creëren draagvlak voor de hele energietransitie. Dit blijft daarmee echt een vaste PvdA-lijn.”

Yusuf: “Energierechtvaardigheid bevorderen dus. Want uiteindelijk zijn zonnepanelen, isolatiemaatregelen en elektrische auto’s voor veel mensen niet bereikbaar. Veel mensen kunnen simpelweg niet beginnen met energiezuiniger leven en daarmee met het besparen van kosten. Als we niet oppassen neemt de tweedeling daardoor alleen maar toe. Terwijl je juist wilt dat de tweedeling kleiner wordt. Dit is een concrete maatregel om dat te bereiken. We laten niemand achter in de transitie, iedereen doet mee!”